حکمرانی گمشده ‌زیست‌محیطی در اصفهان

*حسین قلع ریز
اصفهان به‌عنوان یک کلان‌شهر ایران با شهرهای جانبی متصل، جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر را در خود جای داده است. جمعیتی که بخش زیادی از آن را مهاجرانی از سایر استان‌ها تشکیل می‌دهند. حضور بیش از ۱۰ هزار واحد صنعتی و ۱۰۰ هزار واحد صنفی در شهری که کالبد آن در منطقه جغرافیایی کاسه‌ای قرار دارد سبب می‌شود با یک جریان هوا، آلودگی ناشی از واحدهای صنعتی و گردوغبار مانند یک توده بر سر شهر گسترده شود. توده‌ای که تنها با باد شدید یا باران شهر را ترک می‌کند.
اینکه هوای اصفهان در ۳۶۵ روز فقط چهار روز پاک بوده است یک گزاره بسیار خطرناک برای مردم، مسئولان و کسانی که دغدغه افزایش جمعیت دارند، است. مسئولان استانی که همیشه در برابر مسئولان کشوری اصفهان را با ۱۰ هزار واحد صنعتی،۷۰ درصد ظرفیت تولید فولاد کشور، و بزرگ‌ترین ظرفیت پالایشگاهی معرفی می‌کنند، نمی‌گویند که این شهر در طول یک سال فقط چهار روز هوای پاک دارد. در دوره دولت اول حسن روحانی در سال ۹۳ رسول زرگرپور استاندار وقت استان اصفهان از تصویب و اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوای اصفهان، تدوین و تصویب برنامه جامع مقابله با گردوغبار، اجرای برنامه جامع مقابله با گردوغبار در شعاع ۵۰ کیلومتری و تدوین برنامه جامع مقابله با گردوغبار با برش شهرستانی برای شهرستان‌های خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری خبر داده بود. اما این برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در ۸ سال اخیر چه میزان از آلودگی هوای شهر اصفهان را کاهش داده است؟ اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان که بر اساس قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست مصوب ۲۸ خرداد ۱۳۵۳ مجلس شورای ملی وقت مسئولیت حفاظت و بهبود و بهسازی محیط‌زیست و پیشگیری و ممانعت از هر نوع آلودگی و هر اقدام مخربی که موجب برهم‌خوردن تعادل و تناسب محیط‌زیست می‌شود، بر عهده دارد آیا به وظیفه ذاتی خود عمل می‌کند؟ آیا این سازمان همواره نقش ذاتی خود را در برخورد با آلایندگی محیط‌زیست ایفا می‌کند؟ یا اینکه بر اساس دستور مسئولان استان، ماشین امضای صدور و تمدید مجوز واحدهای آلاینده هستند؟ در ماده ۱۱ بر اساس قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست آمده است: «سازمان با توجه به مقررات و ضوابط مندرج در آیین‌نامه‌های مذکور در ماده ۱۰ کارخانه‌ها و کارگاه‌هایی که موجبات آلودگی محیط‌زیست را فراهم می‌نماید مشخص و مراتب را به‌طور کتبی با ذکر دلایل بر حسب مورد به صاحبان یا مسئولان آنها اخطار می‌نماید که ظرف مدت معینی نسبت به رفع موجبات آلودگی مبادرت یا از کار و فعالیت خودداری کنند. درصورتی‌که در مهلت مقرر اقدام ننمایند به دستور سازمان از کار و فعالیت آنها ممانعت به عمل خواهد آمد.»
مدیرکل فعلی حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، اجرای این بند را نیاز به تامین مالی برای بازدید میدانی کارشناسان این سازمان می‌داند و در تمامی جلسات از کمبود منابع مالی اظهار گلایه می‌کند. این‌گونه اظهارات به معنای پاک‌کردن صورت‌مسئله نیست؟ سازمانی که وظیفه ذاتی آن حفاظت محیط‌زیست است و به‌نوعی حکمرانی محیط‌زیست را بر اساس قانون در دست دارد نباید در برابر فشار سازمان صنعتی و خدماتی تسلیم و یا کمبود منابع مالی را عامل رفتار منفعلانه قرار دهد. این قبیل رفتارهای غیرموجه سازمان، واحدهای آلاینده را با بهانه‌های اشتغال‌زایی گستاخ‌تر و جسورتر ساخته به‌نوعی که در پیش گوش شهر اصفهان واحدهای صنعتی طرح‌های توسعه را یکی پس از دیگری اجرا و علاوه بر آلایندگی هوا بر افزایش دمای محیط پیرامون خود اثر گذاشته است.
مگر اشتغال‌زایی واحدهای صنعتی برای تامین معاش و بستر زندگی شاغلان نیست؟ وقتی هوای آلوده سالانه میلیاردها تومان هزینه بر روی دست دولت و خانواده‌ها برای درمان بیماری ریوی و سایر بیماری‌ها ناشی از آلایندگی هوا می‌گذارد چه توجیه‌پذیری برای رفتارهای غیرکارشناسی شده مسئولان استان و کشوری دارد؟ این چرخه معیوب ارائه تسهیلات بانکی، توسعه واحدهای صنعتی، اشتغال‌زایی و بعد آلودگی محیط‌زیست، شیوع بیماری و افزایش هزینه‌های درمان دولت و مردم چه زمان باید متوقف شود؟ آیا داشتن آب‌وهوای سالم و پاک حق شهروندان نیست که سازمان‌های دولتی مسئول با رفتاری غیرمسئولانه به‌راحتی به این حق تعدی می‌کنند و پیامد تصمیم‌های غیرکارشناسی برای گذران چند روز مسئولیت خود و افتخارآفرینی در حوزه‌های اشتغال‌زایی و توسعه ناپایدار تا سال‌ها و حتی دهه‌ها مردم باید بپردازند؟
همان گونه که نهادهای امنیتی با شناسایی عوامل برهم‌زننده نظم عمومی توانسته‌اند امنیت نسبی در جامعه ایجاد کنند، اداره کل حفاظت محیط‌زیست نیز با شناسایی و برخورد حاکمیتی و رسانه‌ای شدن واحدهای آلاینده هوای شهر اصفهان می‌توانند در افزایش آمار هوای پاک شهر اصفهان نقش موثری ایفا کنند. زیرا بدون هوای پاک نه اشتغال و نه رشد اقتصادی هیچ ارزشی ندارد.
*روزنامه‌نگار