اولویت‌های توسعه گردشگری استان اصفهان کدام هستند؟

در این نشست مهری شاهزیدی، مدیر گروه مطالعات گردشگری جهاد دانشگاهی واحد اصفهان با اشاره به اهداف و رویکرد نشست‌های شهرکاوی، گفت: این نشست‌ها دو هدف را دنبال می‌کند؛ اولین هدف این است که افراد را در جامعه علمی و در موضوعات خاص باهم آشنا کند. برخی افراد در جامعه علمیِ شهرهای دیگر شهرت داشتند و یا در تخصص‌ها و فضاهای علمی دیگری مطرح شدند.

وی با بیان اینکه ما درصدد جذب مخاطبان زیادی نیستیم، افزود: هدف دوم این است که افراد به‌صورت دست‌چین شده در این جلسات بنشینند و ما در حد توان خود، روایت این جلسات را تدوین کنیم و در اختیار مسئولین قرار دهیم.

نباید در مناطق خشک منتظر برنامه درسی وزارت علوم ماند

محسن ادیب‌، مدیر سایت کویر و بیابان‌های ایران نیز در این نشست، اظهار کرد: نیمی از مساحت استان اصفهان بیابانی است. بناهای تاریخی و محور زاینده‌رود در چنین بستری واقع‌ شده‌اند. بناها در این منطقه الگو گرفته از معماری کویر هستند و ۱۵۰ کیلومتر از رودخانه زاینده‌رود در منطقه کویری واقع‌شده است. در شمال و شمال ‌غرب استان، دریاچه نمک کویر مرنجاب، کویر مصر، پارک ملی کویر، باتلاق گاوخونی، لیگ شتران، لیک گاوخونی، تعدادی از کویرهای استان هستند.

وی با بیان اینکه در گردشگری پایدار فاکتورهایی تعریف می‌شوند که برای پیشرفت گردشگری باید همه این فاکتورها به کار گرفته‌ شده باشند، افزود: خدمات و راهنمای متخصص و جذابیت‌های منطقه بخشی از این پتانسیل‌ها هستند و همه این فاکتورها باهم معنا پیدا می‌کنند؛ برای مثال منطقه مرنجاب که یکی از جاذبه‌های طبیعی استان بود به دلیل توسعه صنعتی، کشاورزیِ افسارگسیخته، توسعه گردشگری بدون در نظر گرفتن ضوابط و اصول گردشگری پایدار، گردشگری فله‌ای، اکوسیستم زیبا و زیست‌بوم خود را از دست‌ داده است. همین اتفاق در سال‌های آتی ممکن است برای دیگر جاذبه‌های طبیعی استان رخ دهد.

مدیر وب‌سایت کویر و بیابان‌های ایران با اشاره به دیگر جاذبه‌های طبیعی استان که به دلیل عدم وجود زیرساخت‌ها قابل بازدید نیستند، تصریح کرد: یکی از جاذبه‌های مشترک استان اصفهان با استان سمنان، چین‌خوردگی‌های دوره ‌میوسن است که قابلیت ثبت جهانی دارد و دومین اثر بیابانی ایران و سومین اثر طبیعی کشور است. علی‌رغم وجود پتانسیل‌ها، اما زیرساخت‌ها فراهم نیستند. اصول اولیه چون مسیر مناسب و تربیت لیدر متخصص وجود ندارد. سیستم آموزشی ما در تربیت لیدر متخصص ضعیف بوده است. فارغ‌التحصیلان گردشگری با مسافر عادی فقط در حد کدهای رفتار متفاوت هستند.

ادیب نیازهای زیرساختی کویرگردی را برشمرد و اضافه کرد: کمپ سایت، طراحی مسیر، قانون برای طبیعت، متولی مشخص، آموزش بوم‌گردی‌ها، لزوم تغییر برنامه‌ریزی درسی در استان‌های بیابانی و آموزش و تربیت گردشگران نیازهای مبرم ما هستند. نباید در مناطق خشک منتظر برنامه درسی وزارت علوم ماند. خودِ استان‌ها با توجه به موقعیت جغرافیایی باید برنامه درسی تدوین کنند، برای مثال سمنان رشته مهندسی بیابان تدوین شده است.

وی تنها راه نجات از تنش‌های آبی استان را گسترش گردشگری پایدار دانست و گفت: تنش‌های آبی در استان اصفهان همین الان زیاد است و هر هفته کشاورزان معترض شرق اصفهان اعتراض می‌کنند و قطعاً این تنش‌های آبی بیشتر هم خواهد شد. تنها راه نجات مناطق بیابانی از بیکاری و مهاجرت این است که گردشگری در این مناطق توسعه پیدا کند. روستای گردشگری مصر با توجه به توسعه گردشگری در این روستا مهاجرت معکوس داشته است.

این فعال حوزه گردشگری ادامه داد: بااین‌وجود ما شاهد هستیم که مسئولان درصدد توسعه کشاورزی و انتقال آب به این مناطق هستند. توسعه کشاورزی در مناطق بیابانی سفرهای آب‌های زیرزمینی کمتر خواهد شد و درنتیجه، تالاب‌ها خشک خواهند شد و منشأ فرسایش بادی خواهند شد و ما با بحران ریزگردها مواجه می‌شویم؛ پس می‌بینیم که هیچ راه گریزی جز اشتغال‌زایی با توسعه گردشگری وجود ندارد.

ادیب، گسترش گردشگری را نیز مولد تعارضات و آسیب‌هایی در مناطق گردشگری دانست و افزود: عمده‌ترین این تخریب‌ها، تخریب پوشش گیاهی در بیابان‌ها و به‌ویژه نقاطی هستند که باد مسلح به سلاح ماسه است و بادها خراش‌های سطحی ایجاد می‌کنند و پوشش گیاهی را از بین می‌برند. مداخله انسانی برای حفظ پوشش گیاهی این مناطق لازم است. این پوشش گیاهی یا توسط دولت و یا مردم محلی برای قاچاق سوخت و چوب و تولید زغال از بین رفته است. تخریب پوشش گیاهی از زمان صفویه برای مثال در کویر مرنجاب ایجاد شده است. در دوره صفوی جنگل‌های این منطقه برای ساخت کاخ‌های صفوی تخریب شدند و جایگزین هم نشدند. تخریب‌هایی که گروه‌های گردشگری انجام می‌دهند به دلیل آموزش ندیدن و نداشتن لیدر متخصص است. ما در استان به تعداد انگشتان یک دست لیدر متخصص نداریم و تعدادی که هستند به دلیل دغدغه شخصی کسب اطلاعات کرده‌اند.

کویرگردی تا چند سال گذشته در ایران مطرح نبود

همچنین مهرداد قزوینیان، کویر نورد با سابقه کشورمان نیز با تأیید سخنان محسن ادیب، اظهار کرد: اصفهان یکی از مهم‌ترین کانون‌های گردشگری ایران است، به همین دلیل است که باید محور زاینده‌رود حفظ شود. ترکیه از ایران هندوانه وارد می‌کند درحالی‌که خودش ۵۰۰ سد پر آب دارد. حتی این پیشنهاد مطرح می‌شود که با پمپ‌، آب رودخانه مسیر آب رودخانه در چرخش باشد. اصفهان شهری‌ است که پیست اسکی و منطقه تاریخی و بیابانی را در خود جا داده است.

وی هدف مسافران خارجی کویر را کسب آرامش و معنویت دانست و تصریح کرد: عمده مسافران ما در دهه‌های گذشته، افراد بالای ۶۰ سال بوده‌اند. من حتی توریست ۹۰ ساله هم داشته‌ام که برای دوره نقاهت به ایران سفر کرده بود. اغلب این افراد همه دنیا را تماشا کرده بودند و به‌طورکلی با کسانی که به تایلند سفر می‌کنند متفاوت هستند. گردشگران کویر به‌کلی از دیگر مسافران متفاوت هستند. در کویر به دنبال معنویت و آرامش می‌گردند. اصلاً تا چند سال گذشته کویرگردی در ایران مطرح نبود.

این فعال گردشگری در مورد فرایند مطرح‌شدن کویر ایران در جهان گفت: گردشگران خارجی که برای بازدید از کویر به صحرای آفریقا در لیبی و مصر و الجزایر می‌رفتند، با بروز برخی اتفاقات چون گسترش تروریست‌ها و اتفاقات دیگر در این کشورها مقصد گردشگری خود تغییر دادند و مقصد ایران را برای گردشگری بیابان انتخاب کردند.

قزوینیان با اشاره به عوامل کمتر شدن متقاضیان خارجی سفر به کویر ایران بیان کرد: بعد از کرونا و سقوط هواپیمای اوکراینی، تمایل به سفر به ایران کمتر شد و هم‌اکنون عربستان سعودی جای ایران و کویرهای آفریقا را با تبلیغات وسیع خود گرفته است.

وی با بیان اینکه به‌تازگی عربستان سعودی پول نفت خود را در حوزه گردشگری سرمایه‌گذاری کرده است، گفت: عربستان سعودی حتی مسابقات پاریس‌داکار را با بخشیدن پول و سرمایه به برگزارکنندگان، در کشور خود برگزار کرد و به این تربیت در سطح جهانی خودش را به‌عنوان یک جاذبه توریستی مطرح کرد. توریست‌ها امروزه به‌صورت فله‌ای به عربستان وارد می‌شوند درحالی‌که پیش‌ از این ویزا گرفتن برای سفر به عربستان به‌شدت سخت و محدود بود. عربستان میلیون‌ها دلار پول نفت را در گردشگری سرمایه‌گذاری کرده است.

وی در خصوص لزوم آموزش به بوم گردی‌ها در کنار تأکید بر افزایش کمیت آنان افزود: در کویر مصر و فرحزاد حتی از تهران خانه خریدند یا افراد بومی مهاجرت معکوس کردند و اقامتگاه تأسیس کردند و با ماشین‌های گران‌ قیمتی که خریده‌اند، به مسافران سرویس می‌دهند؛ اما این افراد آموزش ندیده‌اند. مثلاً در وسط ریگ زرین یک اقامتگاه تأسیس‌شده است. این هتل وسط بیابان با فضا سنخیت ندارد.

انسان معاصر به دنبال کشف و شهود و ماجراجویی است‌

علیرضا دلال‌زاده، متخصص رشته مهندسی آب، در این نشست گفت: حیاتی‌ترین نیاز زندگی انسانی آب است و آب است که آتش را کنترل می‌کند و به‌نوعی باید گفت که آب اصلاحگر است. هر طرح توسعه باید به آب توجه داشته باشد. نبود آب منجر به فرونشست می‌شود و خاک و هوا بدون آب کیفیتی نخواهند داشت.

وی با بررسی موقعیت جغرافیایی و حوزه تمدنی اصفهان اظهار کرد: استان اصفهان از شرق به غرب، کوه‌های زرد کوه و جلگه اصفهان و تالاب و بیابان‌ها را شامل می‌شود و از شمال به جنوب هم کوه‌های شمال به کوه‌های جنوب سمیرم می‌رسد. عملاً اصفهان چهارراه کشور و استان است و حول زاینده‌رود شکل‌ گرفته است. ساختار اولیه اصفهان در تپه‌های مشرف‌به پل شهرستان بوده است. مردم در چند هزار سال گذشته کنار آب سطحی ساکن می‌شدند و آب را برداشت می‌کردند. جایی تمدن شکل می‌گیرد که محل سکونت کنار آب باشد و درعین‌حال در حاشیه اطمینانی از خطراتی چون سیل قرار بگیرد و در امان باشد. مردم به‌تدریج به سمت شمال و میدان عتیق آمده‌اند و به‌ مرور با کندن چند متر زمین به منبع دائمی آب دست یافتند و با منابع آب زیرزمینی آشنا شدند.

این دغدغه‌مند حوزه گردشگری هر کار توسعه‌ای را نیازمند به منبع آب دانست و افزود: بوم گردی‌ها، بافت تاریخی و کویر نیازمند آب زاینده‌رود هستند. زیر پای بافت تاریخی این شهر آب باید وجود داشته باشد وگرنه اتفاقات ناگواری برای بافت تاریخی رخ خواهد داد. احیای زاینده‌رود اولویت بیشتری در سایر بخش‌های گردشگری در استان دارد.

سفر برای کسب لذت و تماشا نیست

هاجر مهرجویان، فعال گردشگری در این نشست به ارائه تجربه‌ها و دغدغه‌های خود پرداخت و اظهار کرد: من و سجاد حقیقت برای دیدن بوم گردی‌ها سفرهای متعددی داشتیم. برای مثال برای کسب تجربه در بوم‌گردی نارتیتی، به تفت سفر کردیم.

وی با اشاره به تبارشناسی سفر در دوران باستان تأکید کرد: در قرون باستان مردم به‌عنوان یک تماشاگر برای کسب لذت سفر می‌کردند. مسافران فقط نقش تماشاگر داشتند. از شهر بازدید می‌کردند و خارج می‌شدند. به‌مرور گردشگری انبوه مطرح شد. این سبک گردشگری می‌گفت گردشگران طبق برنامه خاصی در فلان شهر می‌توانند ۵ بنای تاریخی را ببینند و از شهر خارج شوند. این نوع گردشگری کشف و شهودی با خود به همراه نداشت. راهنماها کشف را انجام داده بودند و به مخاطب ارائه دادند.

این فعال گردشگری دغدغه گردشگران امروزی را کشف و شهود در طول سفر دانست و افزود: از میانه قرن ۱۹۰۰ با ایجاد مفاهیمی چون توسعه پایدار و گردشگری پایدار، سبک سفرهای جدید شکل گرفتند. در این سبک جدید به گردشگر برنامه بازدید داده نمی‌شود. این سؤال برای انسان مدرن ایجاد شد که تا کی ما این تک بناهای یک شهر را ببینیم؟ انسان معاصر به دنبال کشف و شهود و یافتن و ماجراجویی است‌.

مهرجویان با بیان اینکه امروزه در کنفرانس آتن، بافت تاریخی و مشارکت مردمی در گردشگری مطرح‌ شده است و تک بناها را کنار گذاشته‌اند، یادآوری کرد: در این کنفرانس اینکه گردشگران در محل سفر چه باید بکنند مسئله بود و گردشگری مسئولانه و کنشگر برای کشف و شهود، درنتیجه این تغییر رویکرد ایجاد شد. مفهوم اکولوژیا بوم‌گردی در این راستا در ایران زاده شد.

در ادامه این نشست، او با انتقاد از عملکرد بوم گردی‌ها گفت: بوم گردی‌ها کاملاً رویه متفاوتی را نسبت به اکولوژها پیش‌ گرفتند. اکولوژها خارج از شهرها و با امکانات کمی خدمات می‌دهند و گردشگران بوم‌گردی می‌خواهند اثری بر خود و بیرون از دنیای خود داشته باشد. برای مثال می‌خواهند برای احیای کشت پوشش گیاهی رو به نابودی در منطقه آن بوم‌گردی تلاشی کرده‌ باشند.

این فعال گردشگری و مؤسس بوم‌گردی کاج ادامه داد: صرفاً سفر برای کسب لذت و تماشا نیست و گردشگران لذت را در راستای مسائل دیگری کسب می‌کند. این نوع گردشگری می‌گوید گردشگر وارد شهر می‌شود با یک مسئله مواجه خواهد شد و تأثیری بر آن مسئله می‌گذارد و بار دیگری که به این شهر سفر کند، با مسئله دیگری مواجه می‌شود.

مهرجویان، بوم گردی‌ها را مؤثر در ایجاد تغییرات گردشگری در سطح مناطق خود دانست و تصریح کرد: بوم‌گردی حاج رئیس در بوشهر در سال ۱۳۹۶ فستیوال کوچه را ترتیب داد و پدیده موسیقی در کوچه را به‌عنوان یک پدیده گردشگری مطرح کرد. همین فستیوال، تغییرات کلانی در فضای گردشگری بوشهر به وجود آورد. آمار گردشگران بوشهر بعد از این ابتکار عمل به‌شدت افزایش یافت. بوم‌گردی برای کسب تجربه است و درنتیجه آن تعاملات اجتماعی شکل می‌گیرد. در شهرهای کوچک اتفاق کسب تجربه در همان بومگردی اتفاق می‌افتد.

وی در پایان با توصیف مخاطبان اصیل بوم گردی‌ها گفت: مخاطبان بوم‌گردی‌ها کسانی هستند که مدت زیادی را در یک شهر می‌مانند و با برنامه بوم‌گردی، قرار است که کنشی در منطقه داشته باشند. بوم‌گردی یک نمونه گردشگری پایدار است که به دنبال نقش‌جهان و تک بناها نیست. خود بوم‌گردی جذابیت کافی برای جذب گردشگر دارد. کسب‌ وام‌های کلان و تبلیغات، با فضای روحانی و دلی بوم‌گردی‌ در تضاد است و گردشگر را جذب نمی‌کند. بوم‌گردی‌ها با آبادگری دوشادوش هستند.