سلجوقیان و بازگشت معماری ایرانی به اصفهان

وی افزود: دکتر عبدالحسین زرین کوب  معتقدند که بعد از کتاب های تاریخی خواندنی ترین کتاب ها سفرنامه ها هستند که اطلاعات خوبی از جامعه، فرهنگ، آب و هوا از دوران های مختلف به ما می دهند و یکی از قدیمی ترین این سفرنامه ها، سفرنامه ناصر خسرو است و حدود سیصد سال بعد از ایشان ابن بطوطه اقدام به نوشتن سفرنامه دیگری می کند.
آقاجانی با بیان اینکه ناصرخسرو آنچه را می بیند و می شنود را به رشته تحریر درآورده است، تصریح کرد:  ناصرخسرو برای نگارش سفرنامه خود به ۱۰ کشور امروزی سفر کرده است که از این کشورها می توان عراق، ترکمنستان، ایران و آخرین مکان سفر یعنی افعانستان اشاره کرد.
وی با اشاره به سفر ناصرخسرو قبادیانی به اصفهان ، بیان داشت: ناصرخسرو  دوره ای اصفهان را می بیند که دوره شکوفایی حکومت سلجوقیان و خروج از پرچم عباسیان است که همین امر موجب تحولات مختلفی در این شهر شده است.
وی ادامه داد: ناصرخسرو شیفته شهر اصفهان و معماری آن می شود و حتی در سفرنامه خود اینگونه در رابطه با اصفهان سخن می گوید ” و من در همه سرزمین پارسی گویان، شهری جامع تر، نیکوتر و آبادان تر از اصفهان ندیدم”
این پژوهشگر معماری با اشاره به سفر هفت ساله ناصرخسرو برای نگارش سفرنامه، گفت: سفرنامه های مختلفی از ایشان به جای مانده است، ناصر خسرو اولین کسی است که سفرنامه حج را نوشته است و در مدت سفر خود ۵ سال در سرزمین اعراب سفر کرده است.
وی ادامه داد: ناصر خسرو پس از ۵ سال ماندن در سرزمین اعراب، از بصره به سمت اصفهان حرکت می کند و بعد از به طرف طبس، قائین و در نهایت بعد از عبور از ایران وارد افغانستان شد و در نهایت در سن  ۸۷ سالگی در افغانستان از دنیا رفت و در همانجا نیز به خاک سپرده شد.
آقاجانی با اشاره به هم زمانی ورود ناصرخسرو با حکومت سلجوقیان در اصفهان، گفت: از این دوره می توان به عنوان رنسانس ارزشمند فرهنگی نام برد، در این دوران اداره کشور به ایرانیان سپرده می شود ایران دوباره به همان فرهنگ غنی خود باز می گردد ، به گونه ای که در این دوران بزرگانی رشد می کنند که تا به امروز نام و آوازه آنان شهرت جهانی دارند.
وی افزود: در این دوران شاهد یک جهش بزرگ در معماری و شهرسازی  در تمام ایران به ویژه در شهر اصفهان هستیم در این دوران یک استخوان بندی در شهرها ایجاد می شود که مسجد، میدان و بازار به عنوان عناصر مهم شهرسازی محسوب می شوند.
این پژوهشگر معماری با بیان اینکه اصفهان در قدیم شش محله بزرگ به نام های باغکاران، لنبان، دردشت، جویباره، چنبلان، کران تقسیم بندی شده است، افزود: هر محله کوچه بزرگ و در نهایت به کوچه های کوچکتر تقسیم شده است و در نهایت هر کدام دربند و دروازه ای داشته است که از کوچه های معروف آن زمان می توان به کوچه کوطراز و کوچه باغ موسی اشاره کرد.
وی با بیان اینکه هر محله شامل میدان، بازارچه مسجد و گرمابه بوده است، تصریح کرد: هر محله نیز به نام صنف یا مذهبی نام گذاری شده است مانند محله شافعی ها یا محله حنفی که در جوباره است.
آقاجانی با اشاره به اینکه اصفهان در دوره سلجوقیان از چهار باغ بی نظیری بهره مند بوده است، افزود: باغ عدم یا همان حرمسرا ملکشاه سلجوقی، محله گلبهار، طرزآباد، نیماورد، فلفلچی از مهمترین محله های آن زمان است.
وی با اشاره به نوشته های ناصرخسرو در رابطه با دروازه‌های برون شهر اصفهان، خاطرنشان کرد: در واقع شهرها از پیوستن چند روستا به یکدیگر تشکیل می شدند که دورتادور آن را باروکشی می کردند که در آن زمان شهر اصفهان هشت دروازه داشت و یکی از این دروازه ها نیز به نام دروازه لنجان نام برده شده است.
وی در رابطه با معماری در دوره سلجوقیان، گفت: مهمترین ویژگی آن بازگشت گنبد و ایوان به معماری شهری  است، این سبک از معماری قبل از ورود اسلام به ایران رواج داشته است اما در دوره سلجوقیان پس از ۵۹۹ سال این سبک از معماری برای اصفهان ساخته و پرداخته شد.
وی در رابطه با ویژگی معماری دوران سلجوقیان، گفت: بازگشت شکوه معماری ایران ساخت گنبد و متعلقات فضای ایرانی ، ساخت ایوان یا پلان ایوان، مصالح اولیه آجر، استفاده از تزئینات گچ بری و آجر کاری، کتیبه های آجری با خط کوفی از مهمترین ویژگی های معماری این دوران است.
این پژوهشگر معماری با بیان اینکه در این دوره معماری های خوبی داشته ایم که تعداد کمی از آنان باقی مانده است خاطرنشان کرد: یکی از بهترین این نوع معماری مسجد عتیق، ایوان های معروف و گنبدهای تاج الملک، نظام الملک و مناره های مختلف مانند مناره علی، ساربان، چهل دختر و دو منار دارالضیافه و قصرهای سلجوقی و… است.

خبرنگار :علی وطنخواه