کاربرد سلیقه ای علائم نگارشی به زبان فارسی آسیب می زند

به گزارش پایگاه خبری چکامه سرا،دوره تکمیلی «سهم درست‌نویسی و ویراستاری در رسانه‌ها» به همت فرهنگسرای تخصصی رسانه و مرکز آفرینش‌های ادبی قلمستان از مراکز وابسته سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان برگزار شد.

میلاد شمعی نویسنده کتاب «راهنمای جامع درست‌نویسی و ویراستاری» در این دوره درباره نشانه‌گذاری در خط فارسی اظهار داشت: علائم نگارشی یا سجاوندی مانند نقطه، کاما، نقطه‌کاما، دونقطه، علامت پرسش و علامت عاطفه (!) و غیره کاربردهای گوناگونی دارند و رعایت نکردن این علائم و کاربرد سلیقه‌ای آنها به خط و زبان فارسی آسیب می‌زند.

وی درست‌خوانی، تعیین اندازه درنگ، بیان احساسات، نمایش لحن و آهنگ جمله، نظم منطقی و انتقال درست اندیشه در متن را از جمله کاربردهای این علائم دانست.

شمعی گفت: علائم نگارشی به کلمه قبلی می‌چسبند و با کلمه بعدی یک فاصله کامل دارند. در تلاقی دو علامت مثلاً علامت پرسش و علامت عاطفه نیز این دو علامت به‌هم و به کلمه قبلی می‌چسبند.

این مدرس دانشگاه استفاده از کاما بین اجزای آدرس را یکی از کاربردهای این علامت دانست. برای مثال: تهران، خیابان مطهری، خیابان کوه نور، پلاک ۴. همچنین کاما بین اجزای ارجاع منابع در آخر کتاب‌‌ها و مقالات و هچنین برای جدا کردن اعداد و ارقام در اعداد بزرگ نیز استفاده می‌شود.

وی با بیان اینکه علامت کاما برای جداسازی کلمات یا جملات هم‌پایه استفاده می‌شود، ادامه داد: در واقع جمله «ویراستاران نویسندگان مترجمان و علاقه‌مندان به مسائل نگارشی مخاطبان اصلی این کتاب هستند» باید به صورت «ویراستاران، نویسندگان، مترجمان و علاقه‌مندان به مسائل نگارشی، مخاطبان اصلی این کتاب هستند.» نوشته شود. بنابراین اگر در یک جمله دو هم‌پایه داشته باشیم بین آنها واو می‌گذاریم و اگر بیش از دو هم‌پایه داشته باشیم، بین همه آنها به‌جز ماقبل آخری کاما می‌گذاریم.

شمعی با بیان اینکه کاما بعد از منادا هم استفاده می‌شود، بیان کرد: در جمله «استاد اجازه بدهید غلط بنویسیم» و «فرزند نازنینم قدردان زحمات پدر و مادرت باش» در واقع منظور ما «ای استاد …» و «ای فرزند نازنینم …» بوده؛ بنابراین باید به صورت «استاد، اجازه بدهید غلط بنویسیم.» و «فرزند نازنینم، قدردان زحمات پدر و مادرت باش.» نوشته شوند.

این نویسنده تصریح کرد: کاما در آغاز و پایان جمله معترضه، بدل و غیره نیز استفاده می‌شود. مثلاً در جملات «استاد مظاهری، رحمت خدا بر او باد، مظهر دانایی و مهربانی بود.» و «فردوسی، حماسه‌سرای بزرگ ایران، سخن را به آسمان هفتم برد.» رحمت خدا بر او باد و حماسه‌سرای بزرگ ایران جملات معترضه هستند که باید قبل و بعد از آنها کاما گذاشت.

به گفته وی بین جملات پایه و پیرو نیز باید کاما بگذاریم. «کسی که زمین را دوست دارد قلبی به وسعت آسمان دارد» یک جمله مرکب است؛ یعنی بیش از یک فعل دارد و همچنین جمله اول به فعل ختم شده اما جمله کامل نیست؛ بنابراین باید بین دو جمله کاما بگذاریم: «کسی که زمین را دوست دارد، قلبی به وسعت آسمان دارد.» یا جملات «اگر به اندازه بال پشه‌ای خدمت کرده باشم، زندگانی من بیهوده نبوده است.» و «آن‌که سخن را چون طلا می‌داند، ریخت‌پاش نمی‌کند.» و «سخنی که دلی بیازارد، گفتنش بیهوده است.»

شمعی جلوگیری از بدخوانی را دیگر کاربرد علامت کاما دانست و افزود: بدخوانی سه حالت دارد. بین کلمات تکرارشونده باید از کاما استفاده کنیم. مثلاً «چشم، چشم را نمی‌دید.» یا «این روش، روشی کارآمد است.» یا «به‌راستی آن شهر، شهر ارواح است.» همچنین باید بعد از قید یا گروه قیدی در آغاز یا میانه جمله باید از کاما استفاده کنیم. مثلاً جملات «سرانجام مذاکرات ایران با انگلیس فرانسه آلمان آمریکا پایان یافت» و «مولفان ایرانی پاراگراف را خوب نمی‌شناسند و در نتیجه آثارشان از این نظر ایراد دارد» باید به صورت «سرانجام، مذاکرات ایران با انگلیس، فرانسه، آلمان و آمریکا پایان یافت.» و «مولفان ایرانی، پاراگراف را خوب نمی‌شناسند و در نتیجه، آثارشان از این نظر ایراد دارد.» نوشته شوند.

وی ادامه داد: همچنین با به‌کار بردن کاما از کژتابی پیشگیری می‌کنیم. مثلاً جمله «اسناد فروپاشی شوروی در سال ۱۹۸۰ کشف شد» را می‌توان به هر دو صورت «اسناد فروپاشی شوروی، در سال ۱۹۸۰ کشف شد.» و «اسناد فروپاشی شوروی در سال ۱۹۸۰، کشف شد.» نوشت که دو معنی متفاوت پیدا می‌کند؛ بنابراین باید با توجه به مقصود نویسنده جای علامت کاما را تعیین کنیم.

این نویسنده با بیان اینکه زمانی که نقش‌های کاما با هم تلاقی پیدا کرد، برخی اوقات می‌توان یک‌جا از علامت ساکن و جای دیگر از کاما استفاده کرد، خاطرنشان کرد: در جمله «بنابراین فیلم، صوت، عکس، نوار و خطوط مخابراتی می‌توانند دلایل الکترونیکی محسوب شوند.» پس از کلمه بنابراین نیاز به کاما داریم تا به صورت بنا بر این فیلم خوانده نشود؛ اما چون در این جمله دو نقش علامت کاما با هم تلاقی دارد می‌توانیم روی کلمه بنابراین علامت ساکن بگذاریم.

افراط و تفریط در استفاده از کاما

وی جمله «بسیاری زوج‌ها، شاکی هستند، که به قدر کافی، با هم وقت، صرف نمی‌کنند، اما مشکل، مدت باهم‌بودن، است.» را نمونه‌ای از افراط در استفاده از کاما دانست که این جمله باید به صورت «بسیاری زوج‌ها شاکی هستند که به قدر کافی با هم وقت صرف نمی‌کنند؛ اما مشکل، مدت باهم‌بودن است.» نوشته شود.

شمعی با اشاره به تفریط در استفاده از کاما گفت: در جمله «این جنگ‌های پیدا و پنهان روزگار خیلی‌ها را نابود ساخت اما سرانجام امام امت اسلام را زنده کرد.» با تفریط در استفاده از کاما مواجه هستیم چون وقتی از هیچ کامایی استفاده نشده در دو جای جمله دچار کژتابی می‌شویم؛ بنابراین باید ببینیم منظور نویسنده چه بوده و طبق آن علائم نگارشی را به کار ببریم.

این مدرس دانشگاه توصیه کرد، در شعر به‌خصوص شعر حافظ اصلاً نباید به دنبال کاما گذاشتن برویم؛ چون بیشتر شعرا به عمد طوری شعر می‌گویند که از یک بیت معانی گوناگونی گرفته شود.

وی تصریح کرد: علامت نقطه‌کاما میان دو جمله‌ای می‌آید که جمله اول از نظر معنا و ساختار کامل است؛ اما جمله دوم مفهوم جمله اول را کامل‌تر می‌کند و مختوم به فعل است. مثلاً «آدم‌ها تهی از توانایی نیستند؛ تهی از اراده‌اند.» یا «مشکل دنیا این است که نادانان کاملاً به خود یقین دارند؛ درحالی‌که سرشار از شک و تردیدند.» همچنین برای تفکیک کردن برشمردنی‌ها از نقطه‌کاما استفاده می‌کنیم. برای مثال جمله «اهداف ما از ویرایش صوری چنین است: ۱. درست‌نویسی ۲. روان‌خوانی ۳. نظم‌بخشی» به صورت «اهداف ما از ویرایش صوری چنین است: ۱. درست‌نویسی؛ ۲. روان‌خوانی؛ ۳. نظم‌بخشی.» نوشته می‌شود.

شمعی ادامه داد: همچنین باید میان عنوان اصلی و فرعی از نقطه‌کاما استفاده کرد که این عنوان اصلی می‌تواند نام یک فیلم، تیتر خبر یا مقاله باشد. برای مثال «تشبیه؛ تعاریف و کاربردهای آن»، «ویرایش؛ بهانه غلط در نگارش» و «ادیسون؛ خدمت یا خیانت؟!».

این نویسنده با مقایسه کاربرد کاما با نقطه‌کاما گفت: اگر دو جمله «اگرچه هوا ابری بود باران نیامد.» و «باران نیامد اگرچه هوا ابری بود.» را در نظر بگیریم، در جمله اول باید کاما به‌کار برده شود و در جمله دوم نقطه‌کاما: «اگرچه هوا ابری بود، باران نیامد.» و «باران نیامد؛ اگرچه هوا ابری بود.»

دقایق پایانی دوره تکمیلی «سهم درست‌نویسی و ویراستاری در رسانه‌ها» نیز به ارائه چند تمرین و بررسی درستی یا نادرستی این جمله‌ها از نظر نقطه‌گذاری، کاماگذاری و نقطه‌کاماگذاری سپری شد.